Hayat pahalılığı ve geçim sıkıntısı: Beş ülkeden gıda kriziyle başa çıkma manzaraları

Dünya genelinde besin tutarları artıyor, bazı yerlerde yiyecek bulmak bile zorlaşıyor. Değişik ülkelerden insanoğlu, bu yeni koşullara alışmak için savaşım ederken bir taraftan da yediklerini değişiklik yapmak zorunda kalabiliyor.

Beş ülkeden beş ayrı hikayeyi aktarıyoruz.

Saat sabahın dördü olsa da Georgia yazında hava hâlâ sıcak.

Donna Martin mesaisine bu saatte başlıyor. Görevi, ilçesindeki okullardaki evlatların beslenmesini sağlamak.

Martin, federal hükümetin 4 bin 200 çocuğa yiyecek dağıttığı, parasız okul yemeği programının hizmet direktörü.

“Bulunduğumuz yer adeta bir besin çölü. 22 bin kişinin yaşamış olduğu yerde yalnız iki market var” diyor.

Bir senedir gereksinim duyan ürünleri bulmakta zorlanıyor.

ABD’de senelik besin enflasyonu Temmuz’da yüzde 10,9’a ulaştı. ABD’liler gelirlerinin averaj yüzde 7,1’ini gıdaya ayırıyor.

Fiyatlar artmaya devam ederken besin tedarikçilerinin artık okullardaki öğrencileri doyurmakla ilgilenmediğini konu alıyor:

“Bana ‘Almak istediğin ürünlerde oldukca seçicisin fakat bu fiyatlara satarsak kâr edemeyiz’ diyorlar.”

ABD’nin federal okul yemeği programı sıkı bir halde denetleniyor.

Mesela tavuk nuggetlarının üstündeki ekmek kırıntılarının tam buğday ekmeği olması gerekiyor. Öğünlerin şeker ve tuz oranlarının da düşük olması koşul. Bu yüzden Martin önüne gelen en ucuz ürünleri satın alamıyor.

Tahıl gevreğinden yoğurda kadar her kategoride belli gereksinimleri olsa da besin tedarikçilerinin bu gereksinimleri karşılamakta zorlandığını görüyor.

Kronikleşen işçi açığı sebebiyle kamyon şoförü bulamıyorlar. Petrol tutarları da geçen yıldan bu yana yüzde 60 artmış durumda.

Tedarikçileri istediği ürünleri getiremeyince, Martin’in bunlar yerine başka ürünler bulması gerekiyor.

Kısa süre ilkin, evlatların bayılmış olduğu yerfıstığı ezmesi bulamayınca onun yerine fasulye ezmesi almış; “Evlatların bunu sevmeyeceğini biliyorum fakat onları yeterince beslemem gerekiyor” diyor.

Kimi zaman de istedikleri ürünleri tedarikçide bulamayınca Walmart benzer biçimde büyük marketlere gece geç yada sabah erken saatlerde gitmeleri gerekiyor:

“Yedi gün süresince her gün kasabaya gönderdikleri tüm yoğurtları Walmart’tan satın almamız gerekti.

“Fakat okula büyük bir heyecanla geri dönen öğrencilerin eve gittiklerinde ‘Anne bugün smoothie yiyemedik’ demelerini istemiyorum.”

Kumari Paranathala, Sri Lanka’nın orta kesimlerindeki Kandy civarlarında, bir zamanlar çeltik tarlası olarak kullanılan arazide yeşil fasulye ve taze nane topluyor.

Buradaki durum ülkenin geri kalanından, ekonominin ve hükümetin çökmesine neden olan kaostan oldukca değişik gözüküyor.

Sri Lanka’da neredeyse her şeyin tedarikinde problemler yaşanıyor. Buna ilaç, yakıt ve besin da dahil.

İyi geliri olan işlerde çalışan insanoğlu bile temel ürünleri satın almakta zorlanıyor.

Paranathala, “İnsanlar geleceklerinden endişeli, yiyecek bir şey bulamaz hale düşmekten korkuyorlar” diyor.

Ektiği arsa ailesine ilişik. Pandemi döneminde eğlenmek için yaptıkları ekim, şimdi hayatta kalmaları için tehlikeli sonuç bir öneme haiz.

Sri Lanka’da besin enflasyonu Temmuz’da yüzde 75,8’i aştı. Sri Lankalılar gelirlerinin averaj yüzde 30’unu gıdaya harcıyor.

Paranthala sebze yetiştirmeyi kitaplardan ve YouTube videolarından öğrendiğini söylüyor. Bugün bahçesinde domates, ıspanak, kabak, gulgas kökü ve tatlı patates yetiştiriyor.

Doğal ki her insanın onun benzer biçimde sebze yetiştirebileceği bir arsası yok.

Fakat oldukca sayıda Sri Lankalı, besin krizi sebebiyle yeni bir yiyeceğe yöneliyor: Jak meyvesi.

Paranathala “Buralarda her iki bahçeden birinde jak meyvesi ağacı biter” diyor Paranathala, ve ekliyor:

“Fakat bugüne dek insanoğlu bu meyveleri yemezdi. Ağaçtan düşüp çürürlerdi.”

Bu meyveden kremalı ve Hindistan cevizli körü hayata geçirmeye başladığı, bir süre sonrasında jak meyvesini daha pahalı olan sebze ve et yerine kullandığını konu alıyor.

Son dönemde bu meyve kottu adlı popüler sokak yemeği olan kızartmalarda da kullanılıyor. Bazıları da meyvenin çekirdeklerini öğüterek ondan ekmek ve kek yapıyor.

Jak meyvesi birkaç senedir çeşitli ülkelerdeki havalı restoranlarda et yerine kullanılıyordu. Fakat bu kriz, bu meyveyi yetiştiği topraklarda da popülerleştirdi.

Peki jak meyvesinin tadı iyi mi?

“Tanım etmesi zor” diye yanıtlıyor bu suali, “Cennetten çıkma bir tadı var”.

Emmanuel Onuorah kısa süre öncesine kadar politikayla pek ilgilenmediğini söylüyor.

Ekmek imalatçısı olan Onuorah, yalnız ekmeğinin ardında bayağı biriyken aniden mesleğini yapmanın imkansızlaştığını gördüğünü konu alıyor.

“Bir yılda buğday fiyatı yüzde 200, şeker fiyatı yüzde 150, pişirmede kullandığımız yumurta fiyatı ise yüzde 120 arttı” diyor ve ekliyor:

“Zarar ediyoruz.”

Bundan dolayı 350 işçisinden 305’ini çıkardığını özetleyen Onuorah “Şimdi ailelerini iyi mi geçindirecekler?” diye soruyor.

Nijerya Seçkin Ekmek Üreticileri Birliği Başkanı Onuorah, bu duruma karşı harekete geçmiş ve Temmuz ayında ülkedeki tüm fırıncıların dört gün süresince kepenk indirmesini elde etmiş.

Böylece hükümetin ithal etmek zorunda oldukları ürünlerde vergileri indireceğini umduklarını söylüyor.

Hasat periyodunun fena geçmesi, pandemi sonrası talep artışıyla birleşince buğday ve sebze yağı tutarları dünya genelinde arttı. Ukrayna’nın işgali ise her şeyi daha da kötüleştirdi.

Nijerya’da fırıncıların hammaddelerinin neredeyse tamamı ithal ediliyor.

Fakat ekmek tutarları Avrupa’dan oldukca daha düşük olduğundan hammadde fiyatlarındaki artışı üreticilerin tolere etmesi neredeyse olanaksız. Zarar etmemek için aynı oranda fiyat artışı yapmaları gerekiyor.

Nijerya’da Temmuz’da besin enflasyonu yüzde 22’ye çıktı. Halk gelirinin averaj yüzde 59’unu gıdaya harcıyor.

Ülkede elektrik arzı da sorunlu olduğundan pek oldukca işyeri jeneratörlerde dizel yakarak kendi elektriğini üretiyor.

Fakat yakıt fiyatı yüzde 30 civarında arttı.

Ülke petrol zengini olsa da Nijerya’da petrol rafinerisi bulunmuyor ve tüm dizel yakıtını ithal etmesi gerekiyor.

Onuorah, katlanan harcamalara karşın ekmek fiyatlarını yüzde 10-12 artırabildiğini söylüyor, “Müşterilerim daha fazlasını ödeyemez” diyor:

“Nijeryalılar yoksul, maaşlar artmıyor ve firmalar kapanıyor. Bu şekilde devam etmek fırınlar için de sürdürülebilir değil. Biz hayır kurumu değiliz, kâr etmek için kurulmuş şirketleriz.

“Fakat şimdilik Nijeryalılar açlık çekmesin diye bu zorluklara katlanıyoruz.”

Sisli şehir Lima’nın üst kesimlerindeki bir tepede, Justina Flores bugün ne pişireceğine karar vermeye çalışıyor.

Bu, her gün daha da zorlaşan bir probleme dönmüş durumda.

Pandeminin en fena zamanlarında 60 komşusuyla beraber ellerindeki malzemeleri birleştirip bir kazanda yiyecek hayata geçirmeye başlamışlar.

Yaşamış olduğu Miraflores mahallesinde bir çok şahıs aşçılık, bakıcılık, hizmetçilik ve bahçıvanlık benzer biçimde ev işçiliği yaparken, pandemiyle beraber işlerini yitirmiş.

Ilkin Flores’in evinin önünde buluşup, topladıkları odunları yakarak beraber yiyecek hayata geçirmeye başlamışlar.

Sonrasında bunun için minik bir kulübe yapmış olup, bir papazdan aldıkları fırını içine yerleştirmişler. Flores pazarcılardan çöpe atacakları yiyecekleri kendilerine vermelerini istemiş.

İki yıl sonrasında kazanları hâlâ kaynıyor. 75 kişiye haftada üçer kere yiyecek hazırlıyorlar.

Covid öncesi aşçı yamağı olarak çalışan Flores, mahallesinde bir lidere dönüşmüş.

“Daha çok destek toplayabilmek için kapıları çalmayı devam ediyorum” diyor.

Fakat başta pilav yanında et ve sebzeli yahni pişirirken son birkaç ayda bulabildiği bağışlar son aşama azalmış:

“Çaresizce porsiyonları küçültmek zorunda kaldık.”

Nisan’da çiftçiler ve nakliye işçilerinin artan yakıt ve gübre fiyatlarına karşı başlatmış olduğu protestolar grevle sonuçlanmış ve bu da besin dağıtımını daha da zorlaştırmış.

Flores son dönemde et pişmesini tamamen bırakmış. Ilkin et yerine kan, ciğer, kemik ve taşlık kullanmaya başlamışlar.

Bir süre sonrasında sakatat tutarları da artınca onları kızarmış yumurtayla ikame etmeye başlamış.

Yağ tutarları artınca kızartmak yerine yumurtaları ailelere verip kaynatmalarını söylemiş.

Fakat şimdi ortada yumurta da kalmamış.

Bu yüzden soğan ve otlardan yapmış olduğu bir sosla makarna servis ediyor.

Flores bu durum sebebiyle greve giden çiftçileri de suçlamıyor.

“Peru’da yeterince besin üretebiliriz fakat hükümet lüzumlu yardımları yapmıyor.”

22 Mayıs’ta bir anonim hesap, kullanıcıları tavuk ürünleri görselleriyle beraber #Açgözlü_Tavuk_Şirketlerine_Boykot etiketini kullanarak paylaşım yapmaları çağrısında bulunmuş oldu.

Birkaç gün sonrasında Ürdün’de yaşayan Salam Nasralla, marketten eve giderken bu kampanyanın viral bulunduğunu görmüş:

“Her yerden bunu duymaya başladık. Tüm arkadaşlarımız, ailemiz boykot çağrısından bahsediyordu. Derken toplumsal medya ve televizyonlara da yayıldı.”

Alışveriş fişlerindeki artışı o da net bir halde hissetmiş.

Anne babaları, kız kardeşleri ve yeğenleri için de yiyecek icra eden iki çocuk anası Nasralla, öteki et ve balıklar pahalı olduğundan kucak kucak tavuk alıyormuş.

Boykota iştirak etmesi icap ettiğini düşünerek 10 gün süresince tavuk almamış fakat bu kolay olmamış.

Et yerine humus, falafel yada patlıcan kızartması yemişler.

Kampanya başladıktan 12 gün sonrasında tavuk tutarları üçte bir oranında düşmüş.

Ürdün’de besin enflasyonu Temmuz’da yüzde 4,1 oldu. Ülkede insanoğlu gelirlerinin averaj yüzde 27’sini gıdaya harcıyor.

Tavukçuluk icra eden ve kesimhane işleten Rami Berduş, boykotları genel olarak desteklese de bu boykotun yanlış bulunduğunu düşünüyor.

Sahibi olduğu tavuk çiftliği yıl başından bu yana artan yakıt ve tavuk yemi tutarları sebebiyle zorlanıyor. Yakıt ve tahıl fiyatlarındaki artışta küresel faktörlerin de tesiri var.

Çin’in domuz gribi sonrası domuz nüfusunu artırma sonucu, Cenup ABD’daki kuraklık ve Ukrayna’daki cenk bunlardan bazıları.

Ürdün’de hükümet bu yıl tavuk ve bazı ürünlerin fiyatlarına bir üst sınır getirmeyi teklif etti.

Tavukçular Ramazan sonuna kadar bu sınırı kabul edeceklerini deklare etti. Fakat Mayıs başlangıcında Ramazan’ın bitmesiyle beraber artan maliyetler sebebiyle yeniden fiyat artışına gitmek zorunda kaldılar.

İşte boykot bunun üstüne başladı.

Nasralla protestonun netice vermesinden mutlu olsa da bunun nihai bir çözüm olmayacağından endişeli:

“Maalesef bundan en oldukca, çiftçilerin gerekseme duyduğu her şeyin fiyatını artıran büyük tüccarlar değil, minik çiftçiler ve tavuk üreticileri ziyan oldu.”

Habere katkıda bulunanlar Suneth Perera, Guadalupe Pardo ve Riham Al Baqaeen