Kamboçya’da Kızıl Kmerler davasında hayatta kalan son liderin soykırım suçundan müebbet hapsine onay

Jonathan Head | BBC Güneydoğu Asya Muhabiri

Kamboçya’da Kızıl Kmerlerin yönetimde olduğu 1970’lerin ikinci yarısında yaşanmış olan kanlı süreci incelemek suretiyle kurulan hususi mahkeme sonuçlandı; rejimin hayatta kalan son liderinin soykırım ve insanlığa karşı suçlardan 2018’de almış olduğu mahkumiyet sonucu onaylandı.

Khieu Samphan, Kamboçyalı ve internasyonal yargıç ve avukatlardan oluşan karma mahkeme tarafınca yargılanan Kızıl Kmer liderlerinden oluşan ufak grupta yer alıyordu.

1975-79 yılları aralığında iktidarda olan Kızıl Kmer yönetimi iki milyona yakın Kamboçyalının ölümünden görevli tutuluyor.

Mahkemenin son duruşması ile bu yönetimin liderlerinin hakkaniyet önüne çıkarılmasına yönelik resmi internasyonal girişim de sonlanmış olan oldu.

Birleşmiş Milletler tarafınca desteklenen mahkeme sonunda bir tek üç şahıs mahkum edildi. Kurulması on yıl devam eden ve 13 yıl süresince duruşmaları devam eden mahkemenin maliyeti 300 milyon doları aştı.

Mahkeme 2018’de, o sırada 87 yaşlarında olan ve Kızıl Kmer yönetiminin devlet başkanı olan Khieu Samphan ile 92 yaşındaki Nuon Chea’yı soykırımdan suçlu bulmuştu. Bu iki isim daha ilkin insanlığa karşı suçlardan müebbet hapse mahkum edilmişlerdi.

Kızıl Kmerlerin lideri Pol Pot’un yardımcısı olan ve 2007’de tutuklanan Chea 2019’da cezaevinde öldü.

2010’da mahkum edilen ilk sanık, Yoldaş Duch olarak malum ve başkent Phnom Penh’de 20.000 tutukludan bir tek 12’sinin hayatta kalmış olduğu Tuol Sleng işkence merkezini yöneten kişiydi ve 2020’de öldü.

Öteki sanıklardan, Kızıl Kmerlerin Dışişleri Bakanı Ieng Sary ve eşi Ieng Thirith, davaları sonuçlanamadan öldüler; Ieng Thirith’e demans teşhisi konulunca davası durdurulmuştu.

Kızıl Kmer lideri Pol Pot 1998’de öldü.

Mahkemedeki internasyonal savcılar öteki Kızıl Kmer yetkililerine karşı da dava açmak istemiş sadece Kamboçyalı yargıçlar tarafınca engellenmişlerdi.

1977’de Vietnam’a sığınma edene kadar kendisi de eski bir Kızıl Kmer askeri görevlisi olan Kamboçya Başbakanı Hun Sen, Kızıl Kmerlerin üst düzey liderlerinden daha fazlasının peşine düşmenin Kamboçya toplumundaki yaraları deşme riski taşıdığını söylemiş oldu. Hun, ülkedeki pek oldukça insanoğlunun ya hareketle ortaklık yaptığını ya da hareketin kurbanı bulunduğunu savundu.

Bazıları Hun’un, savcılara daha geniş bir yetki verilmesi halinde bazı siyasal müttefiklerinin kendilerini sanık sandalyesinde bulabileceğinden korktuğuna inanıyordu.

Kızıl Kmerlerin yargılandığı mahkeme, 1990’ların sonunda internasyonal ilişkilerde benzersiz iyimserlik havasının estiği dönemde çıktı.

Soğuk Cenk’ın sona ermesi Kamboçya benzer biçimde bir ülkede hakkaniyet arayışını ilk kez mümkün kıldı.

Kamboçya, Soğuk Cenk sonrası ilk büyük internasyonal müdahaleydi ve bu tür operasyonların hem çatışmaları sona erdirebileceği hem de tarihsel mağduriyetleri giderebileceği umuluyordu.

Bu, eski Yugoslavya ve Ruanda için hususi mahkemelerin ve Internasyonal Ceza Mahkemesi’nin kurulduğu dönemdi.

Sadece Kamboçya hükümetinin yargılamada oy hakkına haiz olmakta ısrarcı olması benzer biçimde siyasal hesaplar mahkemenin kuruluşunu senelerce geciktirdi.

Kızıl Kmerler döneminden hayatta kalanlar mahkeme hakkında karışık duygulara haiz.

Kızıl Kmerler tarafınca işlenen suçların dökümünü tutmak için Kamboçya Dokümantasyon Merkezi’ni kuran Youk Chhang, mahkemenin Kamboçya ve dünyanın geri kalanı için kıymetli bir hizmette bulunduğuna inanıyor.

“Bu, yaşananları hatırlatan bir kilometre taşı ve genç nesillere daha iyimser bir gelecek sunmak için buna ihtiyacımız var” dedi.

“Bunun başka yararları da oldu. Şimdiye kadar 30.000’den fazla mağdurla yaşadıkları hakkında konuştuk ve bir çok mahkeme sürecinin kendileri için anlamlı bulunduğunu söylemiş oldu.”

Sadece babası Kızıl Kmerler tarafınca öldürülen ve 1980’lerdeki iç harp esnasında sığınmacı olarak Tayland’a kaçan Kamboçya’da tanınmış bir insan hakları savunucusu olan Ou Virak, mahkemenin kalıcı bir tesiri olacağına ikna değil:

“Beklentilerimiz düşüktü. Mahkemenin kurulma şeklinin siyasal niteliğinin farkındaydık. Ve insan hakları meseleleriyle ilgilenen çoğumuz bir mahkemenin kurulmuş olmasını ve hesap verebilirliği önemsiyoruz.”

“Bunun zamanı gerçekleri ortaya koyacağını ve yaşananlara ilişkin ortak bir anlayış getireceğini umuyorduk. Fakat mahkemeden gelen belgeler bizlere bir tek aslına bakarsanız bildiklerimizi söyledi.”

“Kızıl Kmerler periyodunu yaşamış ve bu mevzuda iyi mi konuşacaklarını bilmeyen yaşlı dönem ile ebeveynlerinin ve büyükanne ve büyükbabalarının başına gelenleri oldukça azca bilen ve önemseyen genç dönem içinde hala derin bir boşluk, bir sessizlik var.”