Türkiye’de nesli tehlike altındaki türler neden avlanıyor?

Güncelleme bir saat ilkin

Merve Kara Kaşka, BBC Türkçe

Türkiye’de Merkez Av Komisyonu kararları ya da av turizmi talimatlarında nesli çekince altındaki türlerin avlanmasına izin veriliyor. Peki niçin?

“Bezoar dağ keçisi, dağ keçisi ailesinin en büyük üyesidir ve Türkiye, bu etkisi altına alan dağ keçisini avlayabileceğiniz nadir ülkelerden biridir.”

Bu, internasyonal bir av seyahati şirketinin Türkiye’deki av turları içinde dağ keçileri avcılığı için hazırlanan tanıtım yazısından bir ifade.

Bezoar ibex olarak da malum bu hususi dağ keçilerini avcılar için cazip hale getiren olgun erkeklerinin ortalama 130 santimetre’ye kadar uzayabilen boynuzları.

Avcılık dilinde bunlar birer trofe; kısaca çoğunlukla “av başarısının dayanıklı bir hatırlatıcısı” olarak saklanıp sergilenen uzuvlar olarak anılıyor.

Toplanan trofelerin büyüklüğü avcının genel “başarısının” bir ölçütü olarak görülüyor. Geyik boynuzları ya da aslan kürkleri trofelerin öteki örnekleri içinde.

Yaban keçisi, kızıl dağ keçisi (Capra aegagrus) benzer biçimde değişik isimlerle anılan dağ keçileri Internasyonal Doğayı Koruma Birliği (IUCN) Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Sıralaması’ne 2008 senesinde girmiş ve hala “kırılgan” bir tür olarak kırmızı listede.

Tür, Tabiat Koruma ve Ulusal Parklar (DKMP) Genel Müdürlüğü tarafınca belirlenen av turizmi talimatlarına nazaran, Mart 2022 ve Nisan 2023 arasındaki dönemde avına izin verilen hayvanlardan biri değil sadece av turizmcileri bunun değişebileceğini düşünüyor.

Dağ ya da yaban keçileri Türkiye’nin batısında Datça’dan Toroslar’a; doğu ve güneydoğusunda 4,000-4500 metre yüksekliklere kadar geniş ve dağınık bir coğrafyada uzun bir süredir yaşıyor.

Günümüzün en popüler çiftlik hayvanlarından kabul edilen evcil keçilerin atası olarak biliniyor.

Internasyonal av turları web sitesinde 6 günlük “Türkiye’de bezoar avı” paketi ortalama 13 bin euro’ya satılıyor.

Çoğunlukla trofe avcılığı amacıyla meydana getirilen av turizmi, yeni trofeler kazanmak için gezi, konaklama, yeme içme ve alışveriş benzer biçimde harcamalar karşışığında evsahibi ülkenin döviz geliri elde etmesini sağlıyor. 

Av turizmcileri bu turistlerin diğerlerine nazaran “4-5 kat döviz bıraktığını” ve milletvekillerinden sanatçılara “üst düzey konukları” ağırlayarak Türkiye’nin tanıtılmasına daha mühim bir katkı sağladığını korumak için çaba sarfediyor.

Türkiye’de av turizminin haritalanmasını mevzu alan 2019 tarihindeki bir bilimsel nitelikli araştırmaya nazaran Türkiye’nin 2016-2017 sezonunda internasyonal, mahalli ve yasadışı avcılardan sağlamış olduğu gelir 3 milyon liradan birazcık fazlaydı. (2016’da Dolar/TL kuru averaj 3,0253 idi.)

Kutbilge Akademisyenler Derneği tarafınca kurulan Bilge Internasyonal Bilim ve Teknoloji Araştırmaları dergisinde piyasaya sürülen araştırmaya nazaran yalnız Antalya civarındaki yaban keçileri bu gelirin yüzde 16,4’ünü sağlamış oldu.

Araştırmada 2017-18 döneminde toplam av turizmi gelirinin 2,4 katına çıkarılması hedefinin konulduğu ve bu artışın yüzde 71’inin yaban keçilerinden sağlanacağı beklentisi paylaşılıyor.

Av turizmcileri bu gelirlerin “kırsal kalkınmaya” katkıda bulunduğunu ve bazı bölgelerde “itfaiye, okul” benzer biçimde temel ihtiyaçlara harcandığını söylüyor.

İşletme sahipleri av turizminin tamamen “etik ve sürdürülebilir” bulunduğunu korumak için çaba sarfediyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Türkiye Gezi Acentaları Birliği (TÜRSAB) Av Turizmi İhtisas Başkanı Murat Akkoyunlu, şunları söyledi:

“Etik şu sebeple hiçbir avcı, 8 yaşından minik yaban keçilerine kurşun atmaz; atarsa verilen cezanın bedelini öder. Dişi ve yavruya asla ve asla kurşun atılmaz. Vurulacak hayvanın yaşı en kırılgan optik malzemelerle tespit edilir.”

Bununla beraber av turizmi turları düzenleyen Gönye Gezim’in sahibi olan Akkoyunlu, “Av turizmi tabiat için oldukça yararlı bir aktivitedir.” diyor ve bunu şöyleki açıklıyor:

“13 yaşlarında bir yaban keçisi çiftleşme döngüsünü yitirmiştir fakat genç adamların de çiftleşmesine müsaade etmez, biz bu fertleri sürüden uzaklaştırarak genç erkeklere yer açıyoruz.”

Akkoyunlu’nun anlattığına nazaran av turizmi oldukça sıkı denetimlerle yapılıyor. Her avcı için izin belgesi düzenleniyor ve bu belgeyle avlanılan bölgede orman muhafaza memurları avcılara avın başından sonuna kadar refakat ediyor. Avın sonunda ücretlendirme ya da ceza uygulanıyor.

Avcılığın kendi ailesinde bir anane bulunduğunu özetleyen Akkoyunlu oldukça minik yaşlardan itibaren avcılığa ilgi duyduğunu söylüyor.

Akkoyunlu, bu sıkı denetimlerin kaçak avcıları uzaklaştıran mühim bir unsur bulunduğunu söylüyor.

Av turizminin kaçak avcılığı önlediği fikri av turizmine karşı çıkan tabiat ve yaşam odaklı hak savunucularının av turizmcileriyle uzlaştığı bir ihtimal tek nokta.

BBC Türkçe’ye konuşan Yaban Yaşamı Ekoloğu ve Tabiat Derneği Biyoçeşitlilik Koordinatörü Şafak Arslan, “Kaçak avcılar vuramıyor evet fakat hayvan gene de vuruluyor” diyor.

Arslan, yaban keçilerinin avlanarak popülasyonun gelişimine katkıda bulunulması fikrine katılmıyor.

Yaban keçilerinin yaşlarının boynuzlarındaki boğumlarla tespit edildiğini ve bunun oldukça zor bulunduğunu söyleyen Arslan, avcıların yaban keçilerine yaklaşabildiği mesafe düşünüldüğünde belirli bir yaş grubunun vurulması argümanının gerçekçi olamayacağını söylüyor.

Bunun yanında hayvanların “en heybetli” dönemlerinin 10-12 yaş aralığında bulunduğunu ve deneyimin genç bireylere aktarılması için bu bireylere gerekseme bulunduğunu söylüyor.

Dişilerin kuvvetsiz bireylerle çiftleşmeyi aslına bakarsan istemediklerini söyleyen Arslan, en tecrübeli bireylerin avcı müdahalesiyle sürüden ayrıldığını belirtiyor.

Av turizmi sezonlarında hangi hayvanların hangi sayılarda avlanılacağı DKMP genel müdürlüğü tarafınca piyasaya sürülen Av Turizmi Talimatları ile belirleniyor.

Bu talimatların belirlenebilmesi için her yıl ilgili hayvanların popülasyonlarının sayıldığı “bilimsel” envanterler oluşturuluyor.

Sadece Arslan bu çalışmaların bilimsel açıdan daha iyi kurgulanabileceğini belirtiyor:

“Envanterlerin bilimsel komite eşliğinde belirlenen yöntemlere nazaran kurgulanması, ekiplerin içinde bilim adamlarının da yer alması ve sonuçların analizlerinin gerçekleştirilerek kamuoyu ile rapor halinde paylaşılması gerekiyor.

“Sürülerin sürekli ve tertipli olarak izlenmesi ve popülasyon yapısının belirlenmesiyle sürünün düzenini bozan bireylerden söz edilebiliriz.”

Tabiat Derneği, Türkiye’de avcılığın tamamen yasaklanması için çevrim içi bir imza kampanyası başlatan 235 sivil cemiyet kuruluşundan biri.

Av turizminden bağımsız olarak DKMP Genel Müdürlüğü’ne bağlı Merkez Av Komisyonu, her yıl Türkiye’de avlanmasına izin verilen türler ve kotaları yayımlıyor.

2022-2023 dönemine ilişkin Mayıs ayı sonunda piyasaya sürülen kararlara nazaran bıldırcın, üveyik, alakarga, karabatak ve saksağan benzer biçimde kuşların avı Ege, Doğu Akdeniz, Batı Akdeniz, Marmara, İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz bölgelerinde 20 Ağustos’ta başladı.

Bu türlerden biri, Dünya Doğayı ve Naturel Kaynakları Koruma Birliği’ne (IUCN) nazaran nesilleri dünya ölçeğinde çekince altında bulunan üveyikler. IUCN verilerine nazaran, dünya genelinde üveyik nüfusu son 40 senede yüzde 78 azaldı.

Dünya Kuşları Koruma Kurumu’nun, Türkiye dahil Avrupa genelinde 54 ülke ve bölgeden binlerce uzman ve gönüllüyle hazırladığı Avrupa Kuşları Kırmızı Sıralaması’ne nazaran Avrupa’daki her beş kuştan biri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.

Bunda “büyük ölçekli arazi kullanım değişikliği, tarımsal uygulamaların yoğunlaşması, altyapı projeleri, deniz kaynaklarının yoğun kullanılması, iç suların kirlenmesi ve yaygın olarak kullanılan ormancılık uygulamaları” benzer biçimde temel faktörler etkili.

Tipik bir kuş avı için avcılar, kuşların organik yaşam alanı olan sulak alanlarda konuşlanıyor.

Burdur’da 20-25 senedir etken olarak avlanan Osman Balcı’nın BBC Türkçe’ye anlattığına nazaran av ile ilgili belgeler düzenleniyor, vergiler ödeniyor ve mahalli derneklerin gösterdiği kotalar dahilinde avlanılıyor.

Bugüne dek asla karga türü avlamadığını söyleyen Balcı, nesli çekince altındaki kuş türler için kaçak avcılığın daha büyük bir risk bulunduğunu söylüyor.

Sadece Türkiye’de Tuz Gölü ve Marmara Gölü benzer biçimde malum örneklerinin yanında oldukça sayıda sulak alan yok olma tehlikesi altında.

Şafak Arslan bu durumun, kuşları organik habitatlarından en yakın sulak alana göç etmeye zorunlu bırakabildiğini konu alıyor:

“Şu demek oluyor ki avcı bu yıl oldukça fazla kuşla karşılaştığına sevinirken aslen buraya mecburen gelmiş, yaşam alanı yok edilen ve yeni yaşam alanı arayan kuşları vuruyor.” diyor.

Tabiat Derneği’nin 2021 Yılı Merkez Av Komisyonu Sonucu’nın iptali için açmış olduğu davanın hala sürdüğünü söyleyen Avukat Hasret Altıparmak, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu’nda “devletin yaban hayvanlarını bir iyelik mevzusu yaparak avcılara yaban hayvanlarını öldürme hakkı tanımasının Anayasa’ya aykırılık açısından tartışılması ihtiyaç duyulan bir mevzu bulunduğunu” belirtiyor.

Altıparmak, “Kara Avcılığı Kanunu’nda yer edinen avcılığa dair düzenlemelerin, Merkez Av Komisyonu ve İl ve İlçe Av Komisyonları Kararları’nın biyolojik çeşitlilik çatısı altında, bütüncül bir bakışla tartışılması gerekmektedir. Biyolojik çeşitliliğin korunması, iklim değişikliğiyle bağlantılı olarak hem bir internasyonal yükümlülük, hem de doğayla uyumlu bir yaşam ve varoluş meselesidir.

“İklim krizinin ulaşmış olduğu boyut dikkate alındığında karasal avcılık faaliyetleri ve organik yaşam ortamları üstünde tahribata neden olan idarenin işlem ve eylemlerine karşı hukuku etkili kullanmak hak savunucularının görevi olmalıdır.” ifadelerini kullanıyor.

DKMP Genel Müdürlüğü’nin sözkonusu kotaları belirlerken iklim ve biyoçeşitlilik krizinin etkilerini değerlendirmeye alıp almadığını bilmiyoruz.

DKMP, BBC Türkçe’nin avcılık ve av turizmi mevzusundaki soru-cevap talebine cevap vermedi.

Örgütler, Kara Avcılığı Kanunu’nun “ivedilikle değişmesini, Tabiat Koruma Kanunu olarak tekrardan düzenlenmesini ve tabiat uzmanlık mahkemelerinin kurulmasını” talep ediyor.

Şafak Arslan, canlıların yaşam alanlarının insan müdahalesi sebebiyle aslına bakarsan “baskı altında bulunduğunu” şu sözlerle ifade ediyor:

“Sulak alanlarda ziraat ve su politikaları; dağlarda maden, mermer ocakları, altın madenleri, jeotermal enerji tesisleri; ormanlar ve akarsularda HES’ler ve barajlar benzer biçimde nedenlerle aslına bakarsan büyük bir yıkımın altındaki yaşam alanlarında sıkışan hayvanlar bir de avcılık baskısını hissediyor.”