Yeni eğitim öğretim yılında 1,3 milyon öğretmen ne istiyor?

Güncelleme bir saat ilkin

Fundanur Öztürk | Ankara

Türkiye yeni eğitim öğretim yılına, Türkiye’nin çeşitli kentlerinde gerçekleşen öğretmen eylemleriyle girdi. Bunların bazılarında öğretmenler gözaltına alındı, yerlerde sürüklendi ve biber gazına maruz kaldı. Peki, 1 milyon 300 bin öğretmen ne istiyor?

Son bir ay içinde Türkiye’de; öğretmenler için öngörülen uzmanlık sınavları protesto edildi, kamudaki meslektaşlarıyla aynı haklara haiz olmak isteyen hususi eğitim kurumu öğretmenlerinin eylemine polis müdahale etti.

MEB önünde izahat yapmak isteyen Eğitim Sen üyelerinin eylemi engellendi, Eğitim-İş Türkiye genelinde ‘öğretmene saygı’ eylemleri başlatacağını duyurdu.

Öğretmenlerin itirazları içinde, öğretmenlerin kariyer planlamasında sınava dayalı bir sistem öngören Öğretmenlik Meslek Kanunu yer alıyordu.

Bu yaz döneminde 10 senelik öğretmenler 180 saatlik online bir kursa, 10 senelik uzman öğretmenler ise 240 saatlik online bir kursa doğal olarak tutuldu.

19 Kasım’da gerçekleşecek sınavda 70 puan ve üstü alan öğretmenler, “uzman” ya da “başöğretmen” olmaya hak kazanacak, özlük haklarında bazı iyileştirmeler yapılacak.

Sadece eğitimciler, sınava dayalı bu sisteme karşı çıkıyor ve öğretmenlik mesleğinin sınavla derecelendirilemeyeceğini korumak için çaba sarfediyor.

Halihazırda aynı işi yapmasına karşın “kadrolu, sözleşmeli ve ücretli” benzer biçimde değişik istihdam biçimleriyle değişik özlük haklarına haiz olan öğretmenlerin, bir de sınava dayalı uzman ve başöğretmen statüleriyle ayrımcılığa uğrayacakları değerlendiriliyor.

Türk Eğitim Sen Genel Başkanı Talip Geylan, yan yana sınıflarda aynı işi meydana getiren iki öğretmenlerden birinin ‘uzman’ ötekinin ‘uzman olmayan’ öğretmen olarak nitelenmesinin, öğrenciler ve veliler önünde eşitsizliğe yol açacağını değerlendiriyor.

Geylan, “Sınavda 69 puan alan öğretmenin, veli ve talebe gözünde ‘yetersiz öğretmen’ benzer biçimde algılanma riski var. Oysa bir tek hizmet yılı esas alınarak 10 senelik öğretmen direkt uzman, 20 senelik başöğretmen olmalı” diyor.

Habertürk yazarı Kemal Öztürk’ün 9 Eylül’de yer edinen haberine nazaran Ulusal Eğitim Bakanı Mahmut Özer Öğretmenlik Meslek Kanunu ile ilgili olarak “Öğretmenlerin mesleki başarısı ve gelişimi için fazlaca çaba harcamış, düzenlemeler yapmış biriyim. Öğretmenlerimizin haklı taleplerini, süreçlerin iyileştirilmesiyle ilgili isteklerini kesinlikle dikkate alacağız” dedi.

Öte taraftan MEB, uzman ve başöğretmenlik eğitimlerine 610 bin 420 öğretmenin başvurduğunu deklare etti.

Bu sayı, Türkiye’de 10 yılını doldurmuş öğretmenlerin fazlaca büyük bir çoğunluğunun uzman ve başöğretmenlik sınavına başvurduğunu gösteriyor.

Eğitimcilere nazaran bunun sebebi, Türkiye’de giderek derinleşen ekonomik kriz.

Türk Eğitim Sen Genel Başkanı Talip Geylan, imtihanı geçip uzman öğretmen olanların maaşlarına ortalama 1.800-2.000 TL zam alacağını söylüyor.

Geylan, “Türkiye’de öğretmen maaşlarının averaj 10-11 bin TL civara bulunduğunu düşünürseniz, 1.800 TL’lik bir ekonomik ilave öğretmenlerimiz için ciddi bir rakamdır. Bu yüzden yoğun bir müracaat var” diyor.

Sadece öğretmenlerin “uzman” olması, öteki kamu branşlarından değişik olarak, yaptıkları işin niteliğinin değişmesine sebep olmuyor.

Mesela Tıpta Uzmanlık Imtihanı’na (TUS) giren bir tabip, branşına nazaran değişik özellikte bir iş hayata geçirmeye başlarken; bir uzman öğretmen ise aynı okulda uzman olmayan meslektaşlarının yapmış olduğu aynı işi hayata geçirmeye devam ediyor.

Türkiye’de 1 milyon 200 bin öğretmen vazife yapıyor. Fakat bunların tamamı, aynı özlük haklarına haiz değil.

Yeni atanmış bir öğretmen, mesleğe en önce 1 senelik “aday öğretmen” olarak başlıyor, sonrasında 2 yıl “sözleşmeli öğretmen” olarak istihdam ediliyor.

3 senenin sonunda kadrolu olan öğretmenler, başka bir şehre atama isteme vb. haklarını bundan sonrasında kazanabiliyor.

Türkiye’de hali hazırda ortalama 150 bin öğretmenin sözleşmeli olarak çalıştığını söyleyen Geylan, “Aynı işi meydana getiren öğretmenleri, değişik statülerde istihdam edemezsiniz” diyor.

Öte taraftan değişik branşlarda vazife meydana getiren öğretmenlerin, maaş karşılığı girmek zorunda oldukları ders saatleri de farklılık gösteriyor.

Geylan, “Kimi öğretmenler maaş karşılığı haftada 15 saat ders girer, kimisi 20… Tüm öğretmenlerin maaş karşılığı girmek zorunda olduğu ders saatinin 15 saat olarak eşitlenmesi gerekiyor” diyor:

“Sözleşmeli öğretmenler, kadrolu öğretmenlerden ders başına 6 TL daha düşük ek ders tutarı alıyor. Aynı işi meydana getiren öğretmenlerimiz, değişik ek ders ücretleri alıyor. Ek olarak sözleşmeli öğretmenlerin 3 yıl süresince eş durumundan dahi atama hakları yok. Eşinizden ayrı yaşamak durumundasınız.”

Türk Eğitim Sen’in 81 il valiliğinden almış olduğu resmi bilgilere nazaran, Türkiye’de geçen yıl 86 bin 68 ücretli öğretmen göreve getirildi.

Başka bir ifadeyle Türkiye’de geçen yıl, MEB kadrolu öğretmen sayısının neredeyse yüzde 10’u kadar da Valilikler tarafınca ücretli öğretmen istihdam etti.

Peki ataması yapılmamış bir öğretmen, MEB ekibiyle değil de valilikler tarafınca istihdam edilirse ne olur?

Geylan “Ücretli öğretmenlerin tamamına yakını, asgari ücretin yarısı ücretle öğretmenlik yapıyor. Girmiş olduğu ders saati kadar ücret alıyorlar; tatillerde maaş almıyorlar” diyor.

Kamuda ücretli öğretmenlik uygulamasının “geçici süreliğine” uygulaması ihtiyaç duyulan bir önlem bulunduğunu vurgulayan Geylan, “Bu artık ücretli öğretmenlik uygulamasının bir pansuman tedbiri olmaktan çıkıp, bir öğretmen istihdam modeli haline getirildiğini gösteriyor” diyor.

Hususi eğitim kurumlarında çalışan öğretmenler için bazı sorunların ayyuka çıkması pandemi süreciyle başladı ve akabinde ekonomik krizle derinleşti.

Enflasyonla beraber bir çok hususi eğitim kurumu artan maliyetleri velilere zam olarak eklerken, öğretmenlerin maaşına ise cüzi artışlar yapıldığı görüldü.

Kamuda öğretmenlerin haftalık emek harcama saatleri 15 mecburi + 15 ek ders olarak maksimum 30 saat olarak tanımlanmışken, hususi eğitim kurumlarında öğretmenler fazlaca daha düşük ücretlere haftada 40-60 saat derse girebiliyor.

Öğretmenlerle meydana getirilen sözleşmelerin süresi ise kurumdan kuruma farklılık gösteriyor.

Fakat yaygın uygulama, öğretmenlerin neredeyse her eğitim öğretim yılı sonunda ‘kovulma ya da sözleşmesinin yenilenmemesi’ riskiyle karşı karşıya kalması şeklinde sonuçlanıyor.

Hususi Sektör Öğretmenleri Sendikası yöneticilerinden Arzu Başer, yasadışı olmasına karşın bir çok kurumda 10 aylık sözleşmelerin yapıldığını belirtiyor.

“Öğretmenler ‘mevsimlik işçi’ benzer biçimde çalıştırılıyor” diye Başer’e nazaran, kalan iki ayda iyi mi geçineceğini bilemeyen öğretmenler bir çok süre kasiyerlik, pazarcılık ya da boyacılık benzer biçimde ek işlerde çalışmak zorunda kalıyor.

Hususi Sektör Öğretmenleri Sendikası’na nazaran, Türkiye’de kayıtlı ve kayıt dışı olmak suretiyle toplamda 400 bine yakın {özel sektör} eğitim emekçisi bulunuyor.

Peki, hususi sektörde çalışan eğitimciler ve kamu mensuplarının hakları arasındaki makas iyi mi bu kadar açıldı?

Eğitimciler bu sürecin, 2014 senesinde Hususi Öğretim Kurumları Kanunu’ndan “taban maaş düzenlemesinin” kaldırılmasıyla başladığını korumak için çaba sarfediyor.

İlgili hükümde, hususi öğretim kurumlarında çalışan öğretmenlerin kamuda çalışan öğretmenlerden daha azca ücret alamayacağı düzenleniyordu.

“Asgari ücretin altında bir maaşla haftada 60 saat çalışan öğretmenler biliyoruz” diyen Başer, bu hükmün kaldırılmasıyla beraber yüzbinlerce eğitim emekçisinin asgari tutara mahkûm edildiğini belirtiyor.

Hususi Sektör Öğretmenleri Sendikası’nın verdiği bilgiye nazaran, Türkiye’de hususi eğitim kurumlarında çalışan eğitimcilerin maaşı büyük oranda ya asgari ücret ya da asgari ücretin birazcık üstünde seyrediyor.

Öte taraftan bu yıl hususi birçok hususi eğitim kurumlarının senelik ücretlerinde, minimum senelik enflasyon oranında zam yapıldığı görülüyor.

Eğitim ücretlerine yansıyan bu zammın aynı oranda öğretmen maaşlarına yansıdığını söylemek ise oldukça güç.

Başer, devamlı veliden alınan payın adaletsiz dağıtıldığını fakat krizle beraber bu makasın açıldığını söylüyor:

“Ülkede muhteşem koşullar yaşanıyor, patronlar bu sebeple velilerden zamlı ücretler alıyor fakat öğretmenin payını aynı oranda vermiyorlar. Yükü öğretmenin omzuna yıkarak, kriz sebebiyle kârlarını artırıyorlar.”

Bununla beraber MEB, Ağustos ayında yayımladığı bir yönetmelikle bazı hususi okullarda maksimum derslik mevcudu kapasitesini yüzde 25’e kadar artırdı.

Başer, “Öğretmeni daha yoğun bir halde sömürüyorlar. Bir tane daha öğretmen almak yerine, derslik mevcutlarını artırıyorlar. Onlar için fazlaca kârlı bir iş ve MEB de bunu bir gecede onaylıyor” diyor.

MEB bu yıl 20 bin öğretmenin atanacağını duyurdu. Fakat Eğitim Sen’e nazaran, atanmayı bekleyen 600 bin öğretmen bulunuyor.

Eğitimcilere nazaran 20 bin atama hem Türkiye’nin hali hazırda gereksinim duyan öğretmen açığını kapatmıyor hem de atanmayı bekleyen öğretmenlerin sayısını artırıyor.

Peki Türkiye’de işi olmayan öğretmen sayısının giderek artması, öğretmen alın terini iyi mi ucuzlattı?

Aslen eğitimcilere nazaran hesap oldukça kolay: Seneler içinde ‘kapıda bekleyen’ öğretmen sayısı arttıkça, öğretmenleri maaşları da giderek azaldı.

BBC Türkçe’ye konuşan Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi’nden Prof. Dr. Hasan Şimşek’e nazaran, Türkiye’deki öğretmen sayısının artırılması “bilgili” bir politikaydı.

2017 senesinde YÖK ilk kez üniversitelerde açılacak öğretmenlik formasyon kadrolarına YÖK’ün değil, üniversitelerin karar vereceğini deklare etti.

Bu açıklamaya bağlı olarak, her üniversite rektörlüğü formasyon kontenjanlarını kendisini belirledi.

Şimşek’e nazaran, bu üniversiteler için bir “rant kapısıydı” ve üniversiteler ihtiyaçtan fazlaca daha çok sayıda formasyon kontenjanları açtı:

“Ankara’da fazlaca büyük bir üniversite, kendi eğitim fakültesinde 2.500 talebe varken 4 bin formasyon kontenjanı açtı. Üniversiteler bu uygulamaya saldırdı ve neredeyse bir yıl içinde 300-400 bin formasyonlu öğretmen açığa çıktı.

“Tüm üniversiteler daha fazlaca saptanca alma derdindeydi bundan dolayı her bir formasyon öğrencisinden ciddi ücretler alınıyordu. Bu ücretlerden bir tek dersi veren eğitmen değil, rektör ve dekan benzer biçimde idareciler de hisse alıyordu.

“Bu öğretmen fazlalığı ile öğretmen emeği inanılmaz ucuzladı. Bilhassa dershanelerden dönüşen okullarda inanılmaz bir sömürü mekanizması kuruldu. Asgari ücretin bile altında yeni formasyonlu öğretmenleri çalıştırdılar, bu evlatların da doğal olarak işe ihtiyacı var…

“Öte taraftan eğitim fakültelerinin kontenjanları orantısız olarak artırıldı. Şu anda Türkiye’deki 93 eğitim fakültesi devamlı öğretmen mezun ediyor.”

Şimşek’e nazaran öğretmen sayısının devamlı artırılmasının sebebi ise, hükümetin hususi okul sayısını artırma hedefinden kaynaklanıyor.

Resmi verilere nazaran Türkiye’de örgün eğitimde 53 bin 620 resmi okul, 13 bin 501’i hususi okul ve 4’ü açık öğretim okulu olmak suretiyle toplam 67 bin 125 okul bulunuyor.

Başer de devamlı öğretmen sayısının, hususi eğitim kurumu patronları için “ucuz iş gücü deposu” bulunduğunu değerlendiriyor:

“Üniversitelerden fazlaca fazla ataması yapılmayan öğretmen mezun oluyor. Haliyle patronlar fazlaca rahat bir halde yasadışı çekmece sözleşmeleri dayatabiliyor, yüklü cezai şartlar içeren hususi sözleşmeleri rahatça kabul ettirebiliyor.

“Sözleşmeyi feshedip bir başka arkadaşı aynı sömürü çarkının içine kolayca dahil edebiliyorlar. Eğer sen kabul etmezsen, kapının önünde bu şartları kabul edecek bir sürü işi olmayan öğretmenin beklediğini söylüyorlar.”